De schijnbare rust rond de euro is tijdelijk. Er zijn een aantal ontwikkelingen die deze rust bedreigen. De eerste is het referendum op 4 december in Italië.

Officieel gaat dit referendum over de macht van de Italiaanse Senaat. Op zich niets mis mee, de Senaat is een vertragende factor in tal van gewenste hervormingen. Premier Renzi heeft echter de blunder begaan zijn eigen positie te verbinden aan de uitkomst van deze volksraadpleging.

Komt u dit bekend voor? Inderdaad, de overeenkomsten met het Brexit referendum in Groot Brittannië dringen zich op. David Cameron verloor deze gok, met instabiliteit en verdeeldheid tot gevolg.

Wat de Brexit was voor Europa kan het Italiaanse referendum worden voor de eurozone. De populisten in de Italiaanse oppositie spinnen het referendum als een soort keuze voor of tegen Europa. En aangezien Italië een eurozone land is, dus ook als een stem voor of tegen de euro.

De gevolgen van het referendum zouden potentieel nog groter kunnen zijn dan een Brexit omdat het impliciet ook een bedreiging vormt voor de eurozone. De peilingen zijn momenteel 50/50.

Lage rente

Mocht de euro het Italiaanse referendum overleven dan is het volgende probleem de rentestand. Volgens econoom Coen Teulings gaan wij de komende 15 jaar een periode tegemoet van blijvend lage rente. Persoonlijk geloof ik hier niet zo in. Op een gegeven moment zal de rente weer oplopen naar zijn langjarige gemiddelde.

Maar goed, laten we er even van uitgaan dat de rente laag blijft. In de Zuid-Europese landen zal dit gegeven met gejuich worden ontvangen. Een lage rente betekent dat ze de hervormingen nog verder op de lange baan kunnen schuiven en de schulden dus verder laten oplopen.

Lenen is toch bijna gratis. En Europa durft de begrotingsregels uit het verdrag van Maastricht niet te handhaven. Maar op een gegeven moment zal de wal het schip keren.

Schuldverlichting

In het lage rente scenario kan de eurozone nog een tijdje doormodderen. Bij een sterk stijgende rente zal het echter een stuk sneller bergafwaarts gaan. Stel dat Italië, Spanje en Portugal op een gegeven moment worden geconfronteerd met een rente van 5% of hoger. Dan is hun staatsschuld, mede door het uitblijven van economische hervormingen, niet langer houdbaar.

De natuurlijke reactie van deze landen is niet om met enige schuldbewuste zelfreflectie de koe bij de horens te vatten en alsnog te gaan hervormen. Ik verwacht dat de roep om schuldverlichting dan oorverdovend zal worden. Wie dat moet gaat betalen? De Noordelijke landen uiteraard.

Breuk in eurozone

Het is de vraag in hoeverre de Noordelijke eurolanden hiertoe bereid zijn. De opkomst van rechts populistische partijen maakt dit steeds minder waarschijnlijk.

Het definitief niet willen opdraaien voor de tekorten van de Zuidelijke leden betekent het einde van de eurozone. Dit scenario zal zich waarschijnlijk sneller voltrekken dan we nu nog voor mogelijk houden.

Het zal een economische en monetaire puinhoop geven van ongekende proporties. Daarbij vergeleken is een Brexit kinderspel. Alleen al het vereffenen van de Target2 saldi tussen Noord en Zuid is een megaprobleem. Met potentieel tientallen miljarden aan verliezen voor de Nederlandse bank tot gevolg. En wellicht honderden miljarden voor de Duitse centrale bank.

Niet bepaald iets om vrolijk naar uit te kijken.

Beleggen in een crisis

Wat moet u hiermee als belegger? Het timen van asset categorieën in een crisis is eigenlijk onmogelijk. Een goed gespreide portefeuille gelijk verdeeld over aandelen, obligaties, commodities (edelmetalen) en cash is het beste medicijn om een crisis financieel te overleven.

Daarnaast kunt u nog een aantal gokjes wagen. Met een klein gedeelte van uw vermogen. Met bijvoorbeeld opties of andere derivaten. Maar alleen als u precies weet wat u doet. En de risico’s exact kan inschatten.